थिचोमिचोको एउटा उदाहरण ी
पूर्वी नाका काकडभीट्टास्थित नेपाली भूभागमा भारतीय शहर सिक्कीम, ग्यान्टोक, दार्जिलिङ लगायतका स्थान जान यात्रुको प्रतिक्षामा रहेका लामबद्ध सवारी साधनहरु तस्विर ः कल्पना तुम्रोक
ईतिहास
बिक्रम सम्बत १९७३ मा पहिलो पटक मान्छेमाथी चढेर नेपाल भित्रीएको सवारी, राणा शासकहरुले बेलायतबाट भारत हुदै नेपाल ल्याएको यो सवारी भीमफेदीको बाटो हुदैं काठमाण्डौ भित्र्याएको थियो ।
बाल श्रम उन्मुलन नारा मात्रै
धरान १३ स्थित सर्दु खोला नजिकको सुकुम्बासी वस्तीका एक बालक अभिभावकलाई गिट्टी कुट्न सघाउदै फोटो ः सोहन श्रेष्ठ
सुन्पारी पुग्ने विकल्प ।
भोजपुर र धनकुटाको सिमाना लेगुवा स्थित अरुण नदीमा फेरीको माध्यमबाट सवारी तथा यात्रुहरु आरपार गर्दै, अरुण नदीमा पुल नबन्दा वर्षौदेखि दुर्गम पहाडबासी यसरी नै दुखका साथ नदी तर्दै आउने गरेका छन्
माझी दाई पोखरा फेवा तालको #2380;
पोखरास्थित फेवा तालमा माछा मार्न जाल मिलाउदै डुंगामा एक माझी तस्बिर .ज्वाला
कहिले आउछ राहत ?
स्थलगत रिपोर्ट
भीमज्वाला राई
सिन्धुपाल्चोकको फुल्पी³कटी ८ सुनखानीकी चन्द्रकुमारी थामी राहत पाईने आशाले डाकला³ बजार झरेको लगातार तिन दिन भयो । काखे बालक च्यापेर बुधबारपनि उनी करिव ४ किलोमिटर अरु गांउले साथीहरुसंगै हिडेर राहतको आशमा बजार आईपुगकी छन् । आज पनि खाली हात फर्कनु त होला नी उनले भनिन् ।
चन्द्रकुमारी जस्तै दिनहु निराश फर्कने जमात धेरैछन् । भुकम्पको ११ औं दिन वितिसक्दापनि त्यस गाविसका जनताले कुनै राहत पाएका छैनन् । बाह्रबिसेबाट उकालो लागेपछि अरनिको सडकको दायांबांया दुवैतिर राहतको अशामा पीडितहरुको समुहहरु ठांउ ठांउमा भेट्न सकिन्छ । भुकम्पले पुरै बस्तीका घरहरु ढलेपछि मर्ने त मरिगए ज्यान जोगीएकाहरुको पनि सास्ती छ ग्याल्जेन शेर्पाले दुखेसो गरे ।
राहतका लागि टाढा टाढा गांउबाट उकालो ओरालो हिडेंर आएका स्थानियहरु प्रसस्तै भेटिन्छन् । सबैको गुनासो हुन्छ हाम्रो गाउमा राहत पुगेन ।
बुधबारपनि डाकला³मा एउटा सस्थाले राहत प्रदान गर्ने भनेपछि पंतलीबाट गांउले बजार झरेका थिए । राहत प्रदान गर्ने सस्थाहरु विरलै पुग्ने दुरदराजका गांउमा पुगीहालेपनि अपुग हुनेहुदां पीडितहरु हारालुछ गर्नु पर्ने बाध्यतामा पुग्छन् ।
फुल्पी³कटी गाविसमा करिव ९० प्रतिशत घरहरु क्षतीग्रस्त बनेका छन् । करिव ५० जनाले ज्यान नै गुमाएका छन् तर राहतका नाममा कसैले एउटा त्रिपालपनि पाएका छैनन सुनखानी ९ का स्थानिय तथा थापीनारायण निमाविका प्रिन्सिपल गंगाप्रसाद श्रेष्ठले बताए ।
तातोपानीमा घाईते भएकाललाई हेलीकप्टरमा सुनखानीको खुल्ला चउरमा उद्धारका लागि नेपाली सेनाले ल्याएर राखे सेनाका जवानहरुसंग केही रहेको त्रिपाल मागेर विपन्नलाई केही समय राख्यौ तर पछि सेनाले आफ्नो त्रिपाल लगेपछि यहांका जनताले सास्ती खेप्नु परेको छ ।
गाविस सचिव विदुर रायमाझी भुकम्प विपद अघिदेखिनै सदरमुकाम चौतारामै रहने हुनालेपनि गाविसमा समस्या रहेको प्रिन्सिपल श्रेष्ठ बताउछन् । गाउलेले कतैबाट पनि एक गेडो अन्न पाएका छैनन । भत्कीएको घरको जस्तापाताले टहरो बनाएर पुरिएका अन्नहरु झिक्दै अहिलेसम्म गुजारा चलेको उनले बताए ।
विद्यालयकै प्राङ्गनमा पाल बनाएर बसेकाछौं । बचेका घरमा रहेका केही अन्न ल्याएर खडकुडोमा खाना बनाएर सामुहिक रुपमा बालबालिकाहरुलाई ख्वाउदै आईरहेका छौं उनले भने । राहतको अभावमा यो सम्भव छैन ।
भुकम्पमा आमा गुमाएका पंतलीकाका सुमन नेवारले बुधबार आमाको शुद्धिकार्य सिद्ध्याए तर ऋण काढेर । एकातिर मातृशोक अर्कातिर खाद्यान्नको चिन्ता, बासको अभाव । मैले सुनेको थिए मृतक परिवारलाई राज्यले तत्काल १ लाख ४० हजार दिन्छ भन्ने तर त्रिपाल र खाद्यान्न सम्म पाईएन नेवारले भने ।
किन भयो गांउमा समस्या ?
लामो समयदेखि स्थानिय निकायको निर्वाचन नहुदां गाउं जनप्रतिनिधि विहिन बनेको छ । गाविस सचिव समेत विभिन्न वहाना बनाएर सदरमुकाम तथा सहर केन्द्रीत बनेको छ । जनप्रतिनिधिको भुमिकामा रहेका कर्मचारी समेत गाउमा नहुदा कतिपय गाविस सचिवसंग आफ्ना गाविसमा कति घरधुरी छन्, कति जनसख्यां छ त्यसको तथ्याङ्क नै छैन ।
सिन्धुपाल्चोक सुनखानी गाविसको भोटेयमुना ४ मा ६ सय बढी घर परिवार रहेको भएपनि गाविस सचिवले २ सय ५५ घर धुरी मात्रै भनेर विवरण टिपाएकाले गाउमा राहत पुगेपनि सवैलाई नपुग्दा गांउमै झगडा भएको डम्बरवहादुर लामाले बताए ।
कुन गाविसमा कति घर धुरी छन्, कति जनसंख्या छ, क्षतीको अवस्था के छ भन्ने विवरण गाविससंग नहुनु र विपद लगतै सरकारले आफ्ना संयन्त्रलाई परिचालन गर्न नसक्नु गाउमा समस्याको चां³ बनेको हो ।
किन पुग्दैन राहत ?
पीडितको सहि विवरण नहुदां र राहत वितरणमा निश्चित मापदण्ड नबन्दा दुरदराजका गांउमा राहत पुगेको छैन । सरकारी उदासिनता त मुल कारण हुदै हो निजि क्षेत्रबाट प्रदान गरिएका राहतहरु समेत गांउसम्म पुग्न सकिरहेको छैन । सबै राहतहरु सडक आसपासका गाविस, सदरमुकाम आसपासका क्षेत्रहरुमा मात्रै सिमित भएको देखिएको छ ।
सिन्धुपाल्चोकको विषयमा भन्ने हो भने चाकुदेखि उत्तर कुनैपनि संघसस्थाहरु राहतकालागि पुगेका छैनन् । पा³ता³, गुम्बा गाविसको कुरा गर्ने हो भने त्यहाका पीडितहरु थप संकटमा रहेका छन् ।
के गर्दैछन् दलहरु ?
भुकम्प पछि तत्कालिन उद्धारमा राजनीतिक दलहरुको भूमिका शुन्य रह्यो । तर अहिलेपनि दलहरुको भुमिका उत्तिकै आवश्यक छ । यदी दलहरुले नागरिकबाट गुमाएको साखलाई बचाउने हो र पुन जनताप्रति उत्तरदायी बनाउने हो भने गांउदेखि सहरसम्म आफ्ना कमिटी तथा नेता कार्यकर्ताहरुलाई परिचालन गर्नु जरुरी छ ।
सबैभन्दा बढी प्रभावित भनिएको सिन्धुपाल्चोकका ३ वटै क्षेत्रका सभासदहरुले समेत जनताको मन जित्न सकेको छैन । क्षेत्रनम्बर १ का मोहनवहादुर बस्नेत, २ का अग्नी सापकोटा र ३ का शेरवहादुर तामा³बाट समेत अपेक्षाकृत काम हुनसकिरहेको छैन । गांउ गांउ पुगेर पीडितहरुको पीडामा साथ दिनुको सट्टा सहयोगीहरुले लगेका राहतहरुलाई समेत आफु पायक पर्ने गांउहरुमा राहत फर्काएर लगेको आरोपहरु सभासदहरुमाथी आईरहेका छन् ।
साथीहरु खोज्दै जांदा
भीमज्वाला राई
भुकम्पको एघारौं दिन (बैशाख २२ गते) लाग्दै गर्दा साथीहरुको खोजीमा तातोपानीका लागि काठमाण्डौं छाड्दै थियौं । मसंग नेपाल यातायात स्वतन्त्र मजदुर संगठनका बागमती अध्यक्ष नवराज घिमिरे र संगठन अरनिको रुट टङक ईकाई अध्यक्ष दुर्गावहादुर श्रेष्ठ थिए । सिन्धुपाल्चोकको चाकुबाट उता कुनैपनि सवारी साधन जांदैन त्यहाबाट करिव ९ किलोमिटर तातोपानीसम्म हिड्नु पर्छ तर बाटो असहज छ पहिरोले बाटो पुरिएको छ । पहिरो झरिरहेकै छ यात्रा जोखिमपुर्ण छ नजानुस यस्तै सुझाव थियो हिड्नु अघि हामीलाई । तर हामी रोकिएनौं ।
भुकम्पको बढी क्षती सिन्धुपाल्चोक थियो तर तातोपानी क्षेत्र यस्तरी प्रभावित होला भन्ने ठानेका थिएनौं । सञ्चारमाध्यमहरुमा तातोपानी ध्वस्त भएको र सयौं टङक कन्टेनरहरु क्षत विक्षत भएको खवरहरु आएपछि हामी संसकित भएका थियौं । करिव १५ सय कन्टेनरमा करिव ३ हजार चालक परिचालकहरु त्यस रुटमा काम गर्दछन् ति मजदुर साथीहरुको अवस्था के भयोहोला भन्ने चिन्ताले सतायो ।
भुकम्प र पहिरोपछि तातोपानी विद्युत र सञ्चारबाट विछेद भएको र जानसक्ने अवस्था नरहेकाले मजदुरहरुको अवस्था अज्ञात थियो । यस्तो अवस्थामा संगठनको कार्यकर्ताको नाताले मैले नवराज जि, दुर्गा जि र जिवन जिलाई संगठनका तर्फबाट साथीहरुको अवस्था बुझ्न तत्काल जानु पर्ने आग्रह गरें ।
संकटग्रस्त काठमाण्डौंको यातायात व्यवस्थापन, मे दिवस, सिन्धुपाल्चोकको सांगाचोकको सिपाजी र खत्रीथोकमा रहनु भएका संगठनका नेता कार्यकर्ताहरुलाई सहयोग हस्तान्तरण लगायतका कामले २१ गतेसम्म हामी अलमलियौं र २२ गते विहान हामी तिनजना तातोपानी हिडेंका थियौं ।
खण्डहर यात्रा
सडक आसपास खण्डहर भग्नावशेष, त्रिपालमय खाली ठाउं, सडक पेटीमा राहतका लागि सहयोगी हातहरुको प्रतिक्षारत मानिसका हुलहरु र भग्नावशेषबाट आउने सिनोको दुर्गन्ध छिचोल्दै सुकोशी किनारै किनार बाह्रबिसे पुग्यौं । बाह्रबिसेको अस्तित्व संकटमा थियो अधिकांश घरहरु क्षतिग्रस्त थियो । बजार कोलाहलमय थियो । राहतका लागि मानिसका झुण्डहरु हारालुछ गरिरहेका देखिन्थे । राहत बापत बोरा, झोला बोक्नेहरु गईरहेका थिए कोही आईरहेका थिए हेर्दा त्यंहा धनि र गरिवविचको वर्गीय खाडल देखिदैनथ्यो ।
बाह्रबिसेबाट अघिको यात्रा थप त्रसित थियो सडक चिरिएर धजाधजा परेका थिए घरहरुको दशा उस्तै थियो । आउने जाने कुनै सवारी साधनहरु थिएनन् एका दुई मोटरसाई बाहेक हाम्रो दुईबटा मोटरसाईकल मात्र थियौं । ठांउ ठांउमा राहत पर्खिएर बसेका सर्वसाधारण बाहेक सडक खुल्ला थियो ।
रिसाएको मताहा हात्तीले बेस्कन बुर्कुसी मारेको कुनै बगैंचाका फल, फूल तथा अनाज झै घरहरु सोतर थिए, पहाड पुरै धुलाम्मे थियो, माटो, ढुङ्गा झरिरहेको थियो ।
चाकु भन्ने ठांउ पार गरेपछि आश र त्रास दुईटै मिश्रित भएर आयो । आश यस मानेमा भयो हामीले चाकुबाट तातोपानीसम्म हिड्नु पर्ने थियो तर हामीले हिड्नु परेन किन भने चाईनिज सेनाका जवानहरुले एस्काभेटरले पहिरोले पुरिएका बाटो पन्छाउदै थिए उनीहरुले हामीलाई जानुस भने ।
त्रास यस मानेमा थियो कि झ्याले भीर सफा गर्ने र पहिरो झर्ने कामपनि संगसंगै भईरहेको थियो । यसविचमा नवराज जि माथी पहिरो हेर्ने म मोटरसाईकल दौडाउने गर्दै अघि बढ्यौं । यसैविचमा फोटोहरु पनि खिच्नु पर्ने थियो । फोटोका लागि मोटरसाईकल रोक्ने र नरोक्ने विषयमा वेलावेला मेरो र नवराज जिको मत बाझ्थ्यो ।
हर्ष पनि विष्मात पनि
डाकला³ स्थित सुमन नेवारको घरमा पुगेपछि हामी त्यहाको खवरले हर्षित भयौं । सुमन संगठन अरनिको रुट टङक ईकाईका कोषाध्यक्ष हुन् । उनी हाम्रा आशलाग्दा नेता हुन् उनी जिवित छन् भन्ने खबर पायौं त्यस कारण हामी हर्षित भयौं तर पंतलीको पुख्र्यौली घरमा उनकी आमा भुकम्पमा परेर वित्नु भयो भन्दा हामीलाई विष्मात लाग्यो । वहां पंतलीमै किरियापुत्री रहनु भएकाले भेट भने हुनसकेन । साथीहरुको भनाईका आधारमा १२ गतेको भुकम्पको समय र सुमन खासाबाट तातोपानी हुदै घर हिडेको समय मिलेकाले धेरैको अनुमान सुमन जिवित छैनन् भन्ने थियो । हामी त्यही भनाईका आधारमा मनलाई चिसो बनाउदै तातोपानी हिडेंका थियौं । तर डाकला³को सन्देशले हामी ढुक्क थियौं । त्यहा केही अन्य यातायात मजदुर साथीहरु भेटिनु भयो वहांहरुलाई पानीका किटानुहरु मार्ने केही औषधीहरु दियौं ।
अर्को बज्रपात
कमिटीका सल्लाहकार नोर्वु गेल्जेन शेर्पाले अर्को दुखद समाचार सुनाउनु भयो भुकम्पमा ना ३ ख ५१४७ नम्बरका कन्टेनरका चालक टेकवहादुर पुन, ना ३ ख ७३२० का परिचालक जोन राना मगर, चालक गोविन्द श्रेष्ठ र चालक साईला तामा³ र उनकी छोरीको मृत्यु भएको र बा १ ख ८१३८ का चालक ग्यालटसी तामा³को शव अझै तातोपानी लिपि³मा पहिरो भित्रै रहेको जानकारी गराउनु भयो ।
ग्यालटसीको शवको उद्धारका लागि लिपि³ तर्फ हान्नियौं पुग्दा ईकाईका पुर्व अध्यक्ष दुर्गाराम श्रेष्ठ लगायतका साथीहरुले शव झिकेर घाट पु¥याई सक्नु भएको रहेछ । आफै घाईते दुर्गाराम जि र ग्यालटसीको भेनाजु सहित तिन जनाले उनको शव दाहसंस्कार गर्नु भएछ ।
सांझ परिसकेको थियो तातोपानी, लिपि³मा बस्ने अवस्था थिएन स्थानिय आफै सुरक्षित स्थान चौकी डांडा तिर लर्को लागेर जांदै थिए । होटलहरु थिएनन्, भएका होटलहरु चर्किएका थिए, सद्धे घरका मान्छेहरु समेत भुकम्प र पहिरोको डरले ओछ्याउने, ओड्ने कपडाहरु बोकेर डांडा तिरै चढीरहेका थिए ।
दुर्गाराम जिहरुको बसराई दशकिलो आसपासका खुल्ला ठांउमा रहेछ वहांहरुले त्यतै जांउ भन्नु भयो । बस्ने ठांउ कतै भेटिएन भने हामी आउंछौं भन्यौं । लिपि³ बजारमा करिव २० फिट जती अग्लो पहिरोले ल्याएको ढुंङ्गा र माटोको डंगुर थियो पारी जाने अवस्था थिएन । तर हामी भने चिनको सिमा मितेरी पुलसम्मै जान खोजिरहेका थियौं पुलदेखि लिपि³ बजार तथा भन्सार कार्यालय आसपास टङक कन्टेनरहरु लाईनमा थियो त्यही समय भुकम्प र पहिरो आएकाले त्यस आसपास धेरै यातायात मजदुरहरु हताहत भएको हामीले आशंका गरेका थियौं ।
बजारमा थुप्रिएका ढुङ्गा माटो र कुच्चिएका गाडीहरु चाईनिज सेनाका जवानहरुले एस्काभेटर तथा भ्याकुको सहायताले हटाईरहेका थिए । केही समय हामी रमिते भयौं चाडैं सकिए पुलसम्मै पुगेर साथीहरुको खोजी गर्ने हाम्रो हतारो थियो तर सम्भव जस्तो देखिएन ।
बासको चिन्ता
कहां बस्ने हामीलाई अर्को चिन्ता बन्यो तातोपानी छाड्ने निर्णय पनि ठिक थिएन किनभने बाह्रबिसेसम्मका क्षेत्रहरु पुरै पहिरोको त्रासमा थियो । सांझ परिसकेको थियो । सुरुमा लिपि³कै चर्किएकै भएपनि मितेरी होटलमै बसौ भन्ने सल्लाह ग¥र्यौ । भोटेकोशीको किनारबाट जग उठाएर बनाईएको ६ तले भवन दुई तला बाहेक पुरै चर्किएको थियो ।
बस्ने त भईयो तर होटलमा १२ गतेदेखि कोही नबसेकाले खाना पकाउने कोही थिएन, भएका खाने सामग्रीहरु राखिएको शोकेसको सांचोपनि काम गर्नेले नै लिएर सुरक्षित ठांउ तर्फ गएकाले त्यंहा बस्ने अबस्था रहेन । दुर्गा जिको दाई पुर्ण श्रेष्ठको घर तातोपानीमै रहेकाले हामी तिन जना पाहुंना लाग्ने भयौं र त्यो रात त्यही बस्यौं ।
रातभरीमा लिपि³ बजारको बाटो मितेरी पुलसम्म सफा भईसकेको थियो । विहान छ बजेनै हामी पुलसम्म गयौं चाईनिज अझै काम गरिरहेकै थिए कन्टेनरहरु ध्वस्त थिए तर हाम्रा कुनै साथीहरु हताहत नभएको जानकारी पायौं ।
फुल्पीङ्गकटीको उकालो यात्रा
तातोपानीपछि हाम्रो यात्रा मजदुरहरुको बासस्थान फुल्पीङ्गकटी गाविस तर्फ मोडियो । अरनिको सडक तल छाडेर हामी गांउले आफैले खनेको नाम मात्रको सडकबाट उकालो लाग्यौं । ४ किलो मिटर बाटो पार गर्न हामीलाई मोटरसाईकल ठेल्दै तान्दै, लड्दै करिव १ घण्टामा डांडामा उक्लीयौं । त्यंहा जानुको उदेश्य किरियापुत्री बसेका सुमन नेवारलाई भेट्नु र अन्य मजदुरहरुको अवस्था बुझ्नु थियो ।
ध्वस्त मजदुर बस्ति
फुल्पीङ्गकटीको पंतली, सुनखानी लगायतका वडाहरु यातायात मजदुरहरुको बसोवास रहेका मुलतः नेवार, शेर्पा तथा तामाङ्ग समुदायका साथीहरु रहेको गाविस हो ।
भुकम्पले मजदुरहरुका २७ घरहरु ध्वस्त बनाएको पाईयो तर खुशीको कुरा भने कुनैपनि सदस्य साथीहरु हताहत भएको पाईएन ति मध्ये ल्वा³ दोर्जे शेर्पाका बुबा सोनागेन्जेन शेर्पाको घरमै पुरिएर मृत्यु भएको पाईयो ।
बस्ती पुरै सखाप थियो साथीहरु भग्नावशेषबाट काठपात जिकिरहेका थिए कोही त्रिपालमुनि थिए हामी घर घरै पुगेर साथीहरुलाई सहानुभूति दियौं । त्यो बाहेक हामीसंग दिनलाई अरु केही थिएन । साथीहरुले उल्टै हामीलाई चिया पिउन, खाजा खान तथा खाना पकाउछौं खाएर जानुस भनिरहेका थिए ।
विहान रातो चिया बाहेक केही खाएका थिएनौ साढे ११ बजेको थियो हामी तिनै जना भाकले रन्थनिएका थियौं तर साथीहरुको विजोगका अघि हाम्रो भोक गौण थियो । त्रिपालमै भएपनि साथीहरुले चिया, खाजा र खानाका लागि गर्नु भएको अनुरोध देख्दा म विभोर भईरहेको थिएं । पित्रृ शोकमा रहनु भएका ल्वा³दोर्जे शेर्पाको त्रिपालमा हामीले फ्रुटि नखाईधरै पाएनौं । त्यो फ्रुटि अम्रित जल झै भयो ।
कहां जादैछ राहत ?
फुल्पी³कटी पुग्दा थाहा भयो त्यहाका जनताले भुकम्पको १२ औं दिनसम्म राहतको नाममा एक गेडो अन्न पाएको देखिएन ।
सरकारले प्रत्येक वडामा एक लाख पर्ने गरी गाविसलाई ९ लाख तत्काल प्रदान गरेको छ तर त्यंहाका जनतालाई त्यो निर्णयले पटक्कै छोएको देखिएन ।
फुल्पी³कटीमा करिव ५० जनाको मृत्यु भएको वडा नम्बर ९ सुनखानीमा मात्र ४ जनाको मृत्यु भएको भएपनि गाविस सचिव विदुर रायमाझी हालसम्म नदेखिएको कुनै पनि पीडितहरुले राहत तथा अन्य सहयोग नपाएको थापीनारायण निम्न माध्यमिक विद्यालयका प्रधानाध्याक गंगाप्रसाद श्रेष्ठले बताउनु भयो ।
खण्डहर बस्ती
चिनसंगको सिमाना मितेरी पुलदेखि लिपि³, तातोपानी दश किलो सम्मका करिव ९५ सय प्रतिशत घर, होटल, सरकारी कार्यालय लगायतका भवनहरु सदे छैनन । सिमादेखि तातोपानी हुदै लिपि³ बस पार्क तथा दशकिलोमा भएका चार पा³ग्रे तथा दुई पा³ग्रे सबै सवारी साधनहरु पत्रु झै कुच्चिएका छन् । गांउहरु पुरै ध्वस्त छन् कतै सग्ला घरहरु देखिदैनन् । पहाडका अधिकांश घरहरु ढुङ्गा र माटोले बनेकाले कुनैपनि बचेका छैनन् । बाटो, पाखा सबै धांजा परेका छन् । पहिरो गएका पाखामा पहिरो झरिरहेकै छ ।
दोहोरा त्रास
सिन्धुपाल्चोकका तातोपानी लगायतका गाविसहरु भुकम्प र पहिरोको दोहोरो संकटमा छन् । भुकम्पले घर, गोठ, टहरा, विद्यालय तथा कार्यालय भवनहरु भत्काएका छन् । नढलेका घरहरु सदे छैनन् सबै चर्किएका छन् । ज्यान जोगीएकाहरु समेत भुकम्प र पहिरोको दोहोरो त्रासमा छन् । भुकम्पबाट बचेका घरहरु र सबारी साधनहरुलाई समेत लड्दै आएको ढुङ्गाले भत्काईदिएको तथा कुच्याई दिएको छ ।
तातोपानीका जनता अझै घरमा बस्न सकेका छैनन । भुकम्पको धक्का कम हुदै गएपछि घर सदे भएकाहरु घर प्रवेश गरिसकेको भएपनि भोटेकोशी किनारको पहिरोको काखमा रहेको तातोपानीबासी अझै चौकी डांडामा त्रिपालमुनी बस्न बाध्य छन् ।
भुकम्प त रोकियो तर अझै पहिरो झर्न रोकिएको छैन त्यही भएर त्रिपालमै बस्न बाध्य छौं मितेरी होटलका सञ्चालक पप्पु लामाले बताए । घर चर्किपनि बस्न त हुन्थ्यो पहिरोबाट ढुङ्गा झरेको झरेकै छ उनले भने ।
विद्युत र सुचनाबाट बन्चीत
भुकम्प पछि सिन्धुपाल्चोकको बाह्रबिसेबाट उत्तर तर्फ विद्युत र टेलिफोन सुविधाबाट त्यहाका जनता बन्चीत छन् । गांउ त गांउ भयो तर सुविद्यासम्पन्न मानिएको र सरकारी कार्यालयहरु प्रसस्त रहेको तातोपानीमा समेत १२ गतेदेखि विद्युत तथा टेलीफोन छैन । नेपाल टेलिकम तथा एनसेलले त्यस क्षेत्रमा अहिलेसम्म सेवा विस्तार गर्न सकेको छैन । जसका कारण भुकम्प र पहिरोको त्रासमा रहेका त्यहाका जनता अन्यन्त्र रहेका आफन्तहरुसंग सम्पर्क विहिन बनेका छन् भने अन्धकारमा जिवन विताईरहेका छन् ।
अझै बन्द तातोपानी
राजश्वको ४० प्रतिशत योगदान दिने तातोपानी नाका भुकम्प र पहिरोबाट बचेखुचेका पसलहरु हालसम्म खुल्न सकेको छैन । बचेका घर तथा पसलहरुमा ताला लगाएर भए भरका जनता सुरक्षित मानिएको चौकी डांडामा त्रिपाल लगाएर बसेका छन् । अरु त अरु नै भए जनताको सुरक्षा दिन बसेका शसस्त्र प्रहरी बलका प्रहरी हरु पनि बिहान मात्रै चौकीमा आउने अरुवेला स्थानियसंगै चौकी डांडामै बस्ने गरेको छ ।
दुई महिनाको काम दुईदिनमै
सोमबारदेखि बाटो सफा गर्न लागेका चिनीया सेनाका जवानहरुले देखाएको पराक्रम र साहसीक कामको तातोपानीबासी सवैले मुक्तकण्ठले प्रशंसा गरे ।
हुनपनि मितेरी पुलदेखि लिपि³, तातोपानी, झ्यालेभिरसम्मका बाटामा थुप्रिएका पहिरोले ल्याएको करिव २० फिट अग्लो ढुङ्गा र माटोहरु हटाउन २ महिना लाग्ने अनुमान गरेका नेपालीहरुले दुई दिनमै पन्छाई दिएको छ ।
भुकम्पको दिनदेखि एक हप्तासम्म चिनको भुभाग खासामा करिव ४ सयलाई दिएको व्यवस्थित सुरक्षा आवास र खाद्यको प्रवन्ध र सम्मानलाई तातोपानीबासीहरु कहिल्यै नभुल्ने बताउछन् ।
हामी करिव ३ सयको हाराहारीमा चाईनिज सामान वारपार गर्ने महिला पुरुषहरु खासामा थियौं हामी नेपाल आउन लागिरहेका थियौं चाईनिज ईमिग्रेसनले हामीलाई आधा घण्टा रोके १२ बजे मात्रै गेट खुल्छ अनि मात्र जानुस भने त्यही समयमा भुकम्प आयो तातोपानी भुकम्प र पहिरोले ध्वस्त भईसकेको थियो हामी रुन कराउन थाल्यौं चाईनिजहरुले हामीलाई तत्काल घेरा हालेर सुरक्षित राखे एकै छिनमा टेन्टको प्रवन्ध गरे तत्काल खानपिनको व्यवस्था गरे राती त रक्सी वाईनको पनि प्रवन्ध गरिदिए । सायद त्यो दिन हामीलाई नरोकेको भए हामी भारीसंगै मथ्र्यौ सुनिता श्रेष्ठले सुनाईन् ।
लिपि³ बजारको ढुङ्गा, माटोको थुप्रो देखेर १ महिनाविना बाटो खुल्न नसक्ने सवैले चर्चा गरेका थिए तर सोमबारदेखि चाईनिज सेनाले सुरु गरेको बाटो सफा गर्ने काम दुईदिनमै पुरा गरेपछि चिनप्रति तातोपानीबासी थप सकारात्मक बनेको हो ।
मितेरीले कर्तव्य भुलेन
भुकम्प पछि तातोपानीमा आगन्तुकले आफन्त गुमाए, नयां ठाउं बस्ने ठाउं थिएन, होटलहरु थिएनन त्यस्तो अवस्थामा स्थानिय आफै समालिन सक्ने अवस्था थिएन बाहिरबाट तातोपानी घुम्न जानेकालागी सम्भव थिएन ।
यस्तो अवस्थामा स्थानिय मितेरी युवा क्लवले करिव ४ सयलाई सुरक्षित स्थानमा त्रिपालको मात्र व्यवस्था गरेन निरन्तर खानपानको प्रवन्ध गरेर उदाहरणीय काम गरे ।
त्रिपालको व्यवस्था, खान तयारी तथा वेखर्चीलाई खर्चको व्यवस्था क्लवले आफ्नै स्रोतमा गरेको क्लवका पुर्व वरिष्ठ उपाध्यक्ष ³ावा³ दोर्जे शेर्पाले बताए ।
गाउं छाडी काठमाण्डौं
भुकम्प पछि काठमाण्डौलाई असुरक्षित भन्दै लाखौंले काठमाण्डौं छाडिसकेका छन् । छाड्ने क्रम रोकिएको छैन तर सिन्धुपाल्चोकबासी भने गांउ छाडेर काठमाण्डौं आउनलाई अहोभाग्य ठान्छन् ।
काठमाण्डौंमा घर हुनेहरु आफन्त हुनेहरु उतै गईसके आफ्नो कोही छैनन् मरेपनि यंही बस्न बाध्य छौं पंतलीकी खड्गमाया पराजुलीले बताईन् ।
ज्यान जोगाउन विकल्प खोज्दै काठमाण्डौं धेरै गईसके तातोपानीका नुर्पु छिरि³ शेर्पाले भने उनले भने अव तातोपानी सुरक्षित छैन त्यही भएरपनि तातोपानी छाड्नेहरुको लर्को लागेको छ बाटो नखुलेका बेला हेलीकोप्टर चार्टर गरेरै पनि काठमाण्डौं गए उनले भने ।
शसस्त्र हरीको आलोचना
शसस्त्र प्रहरीलाई राजधानीबासीले सम्मान सहित प्रशंसा गरिरहेको छ । उद्धारमा शसस्त्र प्रहरीले देखाएको पराक्रमबाट देशलेनै शसस्त्र प्रहरी तथा सेनालाई वाहवाही गरिरहेको अवस्थामा तातोपानीमा भने शसस्त्र प्रहरीको भुमिका निकम्मा देखियो । तातोपानीबासीले शसस्त्र प्रहरीलाई आलोचना गरेको पाईयो ।
पहिलो कुरा भन्सारको चेक जांचको जिम्मा पाएको शसस्त्र प्रहरीका तातोपानी प्रमुख डिएसपी भुकम्प अघिदेखिनै विदामा रहेको पाईयो । प्रमुख विहिन तातोपानी भन्सारका सुरक्षाकर्मीहरु भन्सार द्धार नै खुल्ला छाडेर चौकी डांडामा सुरक्षित रहन सर्वसाधारण भन्दा पहिले नै जानुले चोरी निकासीका लागि तस्करहरुका लागि पनि हाईसन्चो भएको स्थानियहरु बताउछन् ।
अर्को तर्फ चाईनिज सेनाका जवानहरु निर्धक्क काम गरिरहदा हाम्रा शसस्त्रका जवानहरु भने ढुङ्गा झर्दैछ भन्दै आत्तिदै लाखापाखा लागेको पाईयो । पहिरोले बाटो अवरुद्ध गरेपछि स्थानियले प्रहरीसंग बाटो हटाउन आग्रह गरेका थिए तर हाम्रो पनि ज्यान जोगाउनु पर्छ भन्दै नसकिने उक्त दिने प्रहरीहरु सोमबारदेखि चाईनिजहरुले काम गर्दा भने टुलुटुलु हर्ने रमिते बनेका थिए ।
के चाहान्छन स्थानिय ?
काठमाण्डौंबाट १ सय १४ किलोमिटर दुरीमा रहेको तातोपानी नाकाले प्रत्येका दिन २ देखि ४ करोडको राजश्व संकलन गर्ने गरेको सरकारी अधिकारीहरु बताउन चुक्दैनन् ।
भुकम्प पछि क्षत विक्षत तातोपानी तथा आसपासका गाविसलाई सहज बनाउन राज्यको भूमिका के हुन सक्छ ? भुकम्पको धक्का हराउदै गएपनि पहिरोको त्रास उस्तैछ । वर्षामा थप संकट उत्पन्न हुने त्रास जनमानसमा छदैछ त्यस कारण तातोपानीलाई सुरक्षित बनाउने, जनजिवन सामान्यीकरण गर्ने र मुख्य नाका भएकाले भौतिक पुर्वाधारहरुको विकास र पीडितहरुलाई सम्बोधन आवश्यक छ ।
स्थलगत रिपोर्ट ./ यसरी खण्डहर बन्यो तातोपानी
अनलाईनखबरमा . २०७२ वैशाख २४ गते १६स्५३ मा प्रकाशित
भीमज्वाला राई
२४ वैशाख, काठमाडौं । चीनसँग सीमा जोडिएको सिन्धुपाल्चोकको तातोपानी लिपिङका जनतामा भूकम्प आएको १३ औं दिनसम्म मरिएला कि भन्ने त्रास हटेको छैन ।
तातोपानीमा वैशाख १२ गते भूकम्पमात्रै आएन, भूकम्पसँगै डाँडै उल्टिएर खस्दा कैंयौं गाडीहरु किचिए । ती गाडीमा अझैसम्म शवहरु हुनसक्ने स्थानीय सुरक्षाकर्मीको अनुमान छ ।
राजधानीबाट १ सय १४ किलोमिटर दुरीमा रहेको तातोपानी नाकाले प्रत्येक दिन २ देखि ४ करोडको राजश्व संकलन गर्दै आएको थियो । तर, अहिले यो ठाउँ खण्डहर बगरमा परिणत भएको छ । त्रिपालमुनि घुस्रिएका त्रस्त तातोपानीबासीहरु काठमाण्डौंबाट अभिभावकत्व र उद्धारको पर्खाइमा छन् ।
क्षत विक्षत भयो तातोपानी
चीनसँगको सीमानामा पर्ने मितेरी पुलदेखि लिपिङका करिव ९५ प्रतिशत घर, होटल, सरकारी कार्यालय र निजी घरहरु सद्दे छैनन् । सीमादेखि तातोपानी हुँदै लिपिङ बसपार्क तथा दशकिलोमा भएका चारपाङग्रे तथा दुई पाङग्रे सबै सवारी साधनहरु कुच्चिएर पत्रु बनेका छन् ।
दोहोरो मार
तातोपानीलाई भूकम्प र पहिरोको दोहोरो मार परेको छ । भूकम्पले घर तथा कार्यालय भवनहरु भत्काए पनि कसैको ज्यान गएन । तर, भूकम्पलगत्तै आएको पहिरोसँगै लड्दै आएका ढुंगाले पुरिएर धेरैको ज्यान गयो ।
भूकम्पबाट बचेका घरहरु र सवारी साधनहरुलाई समेत लड्दै आएको ढुंगाले थप क्षति पुर्यायो । यो दर्दनाक दृश्यले के स्पष्ट पारेको छ भने पहाडी वस्तीहरुमा भूकम्पसँगै पहिरोको पनि जोखिम हुँदोरहेछ ।
मृत्युहुने स्थानीयभन्दा बाहिरका धेरै
हालसम्म भेटिएका १३ शवमध्ये तातोपानीका स्थानीय वासिन्दाको संख्या ५ मात्रै रहेको छ । भूकम्प शनिबारका दिन भएकाले तातोपानी तथा सीमा हुँदै चीनको खासा घुम्न जानेहरुको संख्या निकै थियो । त्यस्तै पारिबाट नेपाल आउने टङक कन्टेनरका चालक तथा परिचालकहरुको पनि मृत्यु भयो ।
भूकम्पको ११ औ दिन मंगलबार अपरान्हमात्रै बा १ ख ७३२० नम्बरको कन्टेनरका चालक ग्याल टसी तामाङको शव लिपि³ बजारको पहिरोबाट झिकिएको छ ।
भूकम्प गयो, अब ढुंगाको डर
तातोपानीका जनता अझैसम्म आफ्नो घरमा बस्न सकेका छैनन् । भूकम्पको धक्का कम हुँदै गएपछि घर सद्दे भएकाहरु घर प्रवेश गरिसकेको भए पनि भोटेकोशी किनारको पहिरोको काखमा रहेको तातोपानी वस्ती चौकीडाँडामा त्रिपालमुनि सरेको छ ।
‘भूकम्प त रोकियो, तर अझै पहिरो र्झन रोकिएको छैन, त्यही भएर त्रिपालमै बस्न बाध्य छौं,’ मितेरी होटलका सञ्चालक पप्पु लामाले भने( ‘घर चर्किए पनि बस्न त हुन्थ्यो, तर डाँडाबाट ढुङ्गा झरेको झरेकै छ ।’
अन्धकार सँगै सूचनाविहीन
भूकम्पपछि ध्वस्त बनेको तातोपानीमा वैशाख १२ गतेदेखि विद्युत छैन । भूकम्प र पहिरोका कारण क्षती पुगेको विद्युत ट्रान्समिटर तथा खम्बाहरु मर्मत नहुँदा विद्युत अवरुद्ध बनेको हो । नेपाल टेलिकम तथा एनसेलले समेत आफ्नो सेवा विस्तार गर्न सकेको छैन । जसका कारण भूकम्प र पहिरोको त्रासमा रहेका त्यहाका जनता अन्यन्त्र रहेका आफन्तहरुसँग सम्पर्कविहीन बनेका छन् । विजुली नहुँदा मोवाइल चार्ज गर्ने स्थिति पनि छैन ।
अझै खुलेन बजार
भूकम्प र पहिरोबाट बचेखुचेका पसलहरु हालसम्म खुल्न सकेका छैनन् । बचेका घर तथा पसलहरुमा ताला लगाएर भएभरका मानिस सुरक्षित मानिएको चौकीडाँडामा त्रिपाल लगाएर बसेका छन् ।
अरु त अरु नै भए, जनताको सुरक्षा दिन बसेका शसस्त्र प्रहरी बलका प्रहरीहरु पनि पहिरोको डरले बिहानमात्रै चौकीमा आउँछन् र अरुबेला स्थानीयसँगै चौकीडाँडामै आश्रय लिन बाध्य छन् ।
नेपाल सरकार नपुग्दा छिमेकीको साथ
सोमबारदेखि बाटो सफा गर्न लागेका चिनियाँ सेनाका जवानहरुले देखाएको पराक्रम र साहसिक कामको तातोपानीबासी सबैले मुक्तकण्ठले प्रशंसा गरे ।
चिनियाँ सेनाले अवरुद्ध बाटोमा नयाँ ट्रयाक खोलिरहेको छ । प्राकृति विपत्तिले पनि देशलाई छुट्याएको छ । सीमानाबाट वारि त्यति ठूलो क्षति भए पनि मितेरी पुलपारिको चिनियाँ बस्तीमा कुनै क्षति भएको छैन ।
मितेरी पुलदेखि लिपिङ, तातोपानी एवं झ्यालेभिरसम्मको बाटोमा थुप्रिएको पहिरोले ल्याएको करिव २० फिट अग्लो ढुङ्गा र माटो चिनियाँ सेनाले दुई दिनमै पन्छाइदिएको छ ।
भूकम्प आएकै दिनदेखि एक हप्तासम्म चीनको भूभाग खासामा करिव ४ सयलाई दिइएको व्यवस्थित सुरक्षा, आवास र खाद्यको प्रवन्ध र सम्मानलाई तातोपानीबासीहरु कहिल्यै नभुल्ने बताउँछन् ।
‘हामी करिव ३ सयको हाराहारीमा चाइनिज सामान वारपार गर्ने महिला पुरुषहरु खासामा थियौं, हामी नेपाल आउन लागिरहेका थियौं, चाइनिज इमिग्रेसनले हामीलाई आधाघण्टा रोके, १२ बजे मात्रै गेट खुल्छ अनि मात्र जानुस् भने त्यही समयमा भूकम्प आयो’ स्थानीय सुनिता श्रेष्ठले भनिन्( ‘तातोपानी पहिरोले ध्वस्त भइसकेको थियो, हामी रुन कराउन थाल्यौं, चाइनिजहरुले हामीलाई तत्काल घेरा हालेर सुरक्षित राखे । एकैछिनमा टेन्टको प्रवन्ध गरे । तत्कालै खानपिनको व्यवस्था गरे । राति त रक्सी वाइनको पनि प्रवन्ध गरिदिए । सायद त्यो दिन हामीलाई नरोकेको भए हामी भारीसँगै मर्थ्यौं ।’
लिपिङ बजारको ढुङ्गा, माटोको थुप्रो देख्दा बाटो खुल्न एक महिना लाग्ने स्थानीयको अनुमान थियो । तर, सोमबारदेखि चिनियाँ सेनाले सुरु गरेको बाटो सफा गर्ने काम दुइदिनमै पूरा गरेपछि चीनप्रति तातोपानीबासीहरु कृतज्ञ बनेका छन् ।
मितेरीले कर्तव्य भुलेन
भूकम्पपछि तातोपानीमा आगन्तुकले आफन्त गुमाए, नयाँ ठाउंँ बस्ने ठाउँ थिएन, होटलहरु थिएनन् त्यस्तो अवस्थामा स्थानीयवासी आफै सम्हालिन सक्ने अवस्था थिएन । बाहिरबाट तातोपानी घुम्न जानेहरुका लागि सम्हालिनु सम्भवै थिएन ।त्बतयउबलष् ९द्द०
यस्तो अवस्थामा स्थानीय मितेरी युवा क्लवले करिव ४ सयलाई सुरक्षित स्थानमा त्रिपालको मात्र व्यवस्था गरेन, निरन्तर खानपानको प्रवन्ध गरेर उदाहरणीय काम गर्यो । त्रिपालको व्यवस्था, खानपानको तयारी तथा बेखर्चीलाई खर्चको व्यवस्था क्लवले आफ्नै स्रोतमा गरेको क्लवका पूर्वउपाध्यक्ष ङावाङ दोर्जे शेर्पाले बताए ।
तातोपानी छाडेर काठमाण्डौं
भूकम्पपछि काठमाण्डौलाई असुरक्षित भन्दै लाखौंले काठमाण्डौं छाडिसकेका छन् । छाड्ने क्रम रोकिएको छैन । तर, तातोपानी लगायत आसपासका गाविसबासी भने ती ठाउँहरु छाडेर काठमाण्डौं आउनुलाई आफ्नो अहोभाग्य ठानिरहेका छन् ।
‘काठमाण्डौंमा घर र आफन्त हुनेहरु उतै गइसके, आफ्नो त कोही छैनन्, मरे पनि यहीँ बस्न बाध्य छौं’ तातोपानी(४ की पासा³दिकी शेर्पाले भनिन् । ज्यान जोगाउन विकल्प खोज्दै धेरै मानिसहरु काठमाण्डौं गइसकेको बताउँदै तातोपानीका नुर्पु छिरिङ शेर्पाले भने(‘अब तातोपानी सुरक्षित छैन, त्यही भएर छाड्नेहरुको लर्को लागेको छ । बाटो नखुलेका बेला हेलीकोप्टर चार्टर गरेरै पनि हुनेखानेहरु काठमाण्डौं गए ।’
राहत नपाउँदा आहत
अहिले जे गरिरहेका छन्, तातोपानीवासी आफैंले गरिरहेका छन् । त्रिपाल, खाद्यान्न लगायतका सामग्रीबारे कसैले सोध्नसम्म पनि नआएको स्थानीय पूर्ण श्रेष्ठ बताउँछन् ।त्बतयउबलष् ९ज्ञ०
विपत परेको यतिका दिनसम्म तातोपानीमा राज्य, संघ संस्था कतैबाट राहतका नाममा केही पुगेको छैन ।
उता प्रशंसा, यता आलोचना
सशस्त्र प्रहरीलाई राजधानीबासीले सम्मानसहित प्रशंसा गरिरहेको छ । उद्धारमा सशस्त्र प्रहरीले देखाएको पराक्रमबाट देशले नै सशस्त्र प्रहरी र सेनालाई वाहवाही गरिरहेको अवस्थामा तातोपानीमा भने शशस्त्र प्रहरीको भूमिकाप्रति स्थानीय सन्तुष्ट देखिएनन् ।
त्बतयउबलष् ९द्ध०तातोपानीबासीले शसस्त्र प्रहरीलाई आलोचना गरेको पाइयो । पहिलो कुरा, भन्सारको चेक जाँचको जिम्मा पाएको सशस्त्र प्रहरीका प्रमुख डीएसपी भूकम्प अघिदेखि नै विदामा रहेछन् । प्रमुखविहीन बनेको तातोपानी भन्सारका सुरक्षाकर्मीहरु भन्सारद्वार नै खुल्ला छाडेर चौकीडाँडामा सुरक्षित रहन सर्वसाधारण भन्दा पहिले नै जानुले चोरी निकासीका लागि तस्करहरुलाई हाइसञ्चो भएको स्थानीयले बताए ।
अर्कातर्फ चिनियाँ सेनाका जवानहरु निर्धक्क काम गरिरहँदा हाम्रा शसस्त्रका जवानहरु भने ढुङ्गा झर्दैछ भन्दै आत्तिँदै लाखापाखा लागेको स्थानीयले गुनासो गरे । पहिरोले बाटो अवरुद्ध गरेपछि स्थानीयले प्रहरीसँग बाटो हटाउन आग्रह गरेका थिए । तर, हाम्रो पनि ज्यान जोगाउनुपर्छ भन्दै प्रहरीले टुलुटुलु हर्ने गरेको जनताको गुनासो सुनियो ।
के चाहान्छन् स्थानीय रु
भूकम्पपछि क्षतविक्षत बनेको तातोपानीलाई सहज बनाउन राज्यको भूमिका खोजिरहेका छन् स्थानीयवासीहरु । भूकम्पको धक्का हराउँदै गए पनि पहाडबाट पहिरोको त्रास उस्तै छ । वर्षामा थप संकट उत्पन्न हुने त्रास जनमानसमा छ ।
अब तातोपानीलाई सुरक्षित बनाउने, जनजीवन सामान्यीकरण गर्ने र चीनसँगको मुख्य व्यापारिक नाका भएकाले भौतिक पूर्वाधारहरुको विकास र पीडितहरुलाई सम्बोधन आवश्यक रहेको स्थानीयको भनाइ छ ।
एउटा गांउको व्यथा
भीमज्वाला राई
काठमाण्डौं । आईतबार अपरान्ह १ बजे सिन्धुपाल्चोक सांगाचोक सिपाजी १ नयां टोल पुग्दा भुकम्पले भग्नावशेष बनेको घरको छेउको टहरामा अप्सरा कार्की दिवंगत आमाको किरीयापुत्री बसिरहेकी थिईन । आमा बुबाका तिन छोरीहरु मध्ये कान्छी अप्सरा मात्र अविवाहित हुन् । काठमाण्डौंमा टेम्पो चलाएर आमा बुबाको पालनपोषण तथा रेखदेख गर्दै आईरहेकी अप्सराले भुकम्पमा आमा सिता कार्की गुमाईन । भुकम्पले घर भत्काएपछि उनकी आमाको घरमा पुरिएर ज्यान गएको थियो ।
भत्कीएको घर छेउमा ८४ वर्षीय बुबा हर्कवहादुर कार्की भुकम्पले भग्नावशेष बनेको घर तर्फ टुलुटुलु हेरेर बसिरहेका थिए । ″म बारीमा काममै थिए उनी घरमै थिईन, भुकम्पको पहिलो झट्कामै ढलेको घरमै उनी परिन्” उनले भने । अप्सरा भने काठमाण्डौंमै रहेकीले बचिन ।
त्यस्तै खत्री थोकका शिव केसी ढुंगाको थुप्रोबाट खाट र काठको दराजको टुक्रा र अन्य काठ झिक्दै गरेका भेटीए । यहां हामी छ घर दाजुभाईहरु थियौं कसैको घर सग्ला रहेनन् उनले भने ।
शिवराज गिरीले भत्कीएको घर देखाउदै भने ०४६ सालमा बनाएको दुई बटा घर थियो केही रहेन । मान्छे परिएन भएका गाई, खसी, कुखुरा बाख्रा सवै भित्रै पुरीएका छन् ।
उक्त वडामा रहेका १ सय १९ घर मध्ये ५ घर बाहेक सबै घरहरु भत्कीएका छन् । पुरिएका मान्छेहरु निकालिएपनि पशु पंक्षिहरु भग्नावशेषभित्रै कुहिएकाले गांउ भर दुर्गन्ध फैलिएको छ । जता हेरयो ढलेका घरहरु, त्रिपाल तथा भत्कीएका घरबाट निकालिएका जस्तालाई टेको लगाएर बनाईएका टहरामा थिए गांउले ।
टहराभीत्र घाईतेहरु छटपटाईरहेका थिए । लत्ता कपडा, खाद्यान्न तथा खानपान तथा सरसफाईको अभाव जताततै देखिन्छन । यदी यस्तो अवस्था केही समय अझै लम्बीने हो भने अन्य गांउलेपनि महामारीको खतरामा देख्न सकिन्छ । त्यस गांउमा संघ, सस्था, व्यक्तिहरुको सहयोग बाहेक सरकारी उपस्थिति भने अहिलेसम्म नपुगेको गाउलेहरुले दुखेसो गरिरहेका थिए । अति प्रभावित सिन्धुपाल्चोकको सांगाचोकमा मात्रै १ सय ६० को मृत्यु भईसकेको छ । १ मात्रै होईन अन्य वडाको हालपनि उस्तैछ ।
यस्तो विपदका वेला केही गरौं भन्ना खातिर केही खाद्यान्न माईक्रो बसमा हालेर नेपाल यातायात स्वतन्त्र मजदुर संगठनका तर्फबाट म लगायत ठाकुर श्रेष्ठ, मायां वेगा, नबराज घिमिरे, शरण लामा, अजय श्रेष्ठ, प्रकास बस्नेत त्यहा पुगेका थियौं ।
संस्कारमा समस्या
भुकम्पमा आमा, बुबा गुमाएकाले सस्कार पुरा गर्न समेत पाएका छैनन । सस्कारका लागि चाहिने बाहुन परिवार थोरै तथा त्यही परिवारमा समेत शोक परेपछि बाहुनको अभावमा सामुहिक किरियापुत्री बस्नु परेको छ ।
बाहुन अभावकै कारण खत्रीथोकका भीमसेन खत्री, राजकुमार खत्री लगायत चार जनाले सयुक्तरुपमा किरीयापुत्री बस्नु परेको छ । गांउभरी दुख परेको छ सबैलाई सस्कार अनुसारको काम गर्नै पर्छ त्यस कारण हामी एकै स्थानमा बसेर सामुहिक रुपमा सस्कार गरिरहेकाछौं भीमसेन खत्रीले बताए ।
स्याबास डाक्टरसाब
सरकारी उपस्थिति नदेखिएपनि खत्रीथोकको विकट गाउमा धरानस्थित विपी कोईराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानका डाक्टरहरु भेटीए ।
डा. शुशिल भटराई, डा. सागर पौडेल र डा. गोविन्द तिवारी झोला बोकेर उक्लीदै थिए ।
सुरुमा उनीहरुलाई हामीले चिनेनौ । मैलेनै तपाईहरु कहांबाट आउनु भएको हो कुन सस्थाबाट भनेपछि मात्र आफुहरु धरानबाट आएको विपी प्रष्ठिानका डाक्टर भनेपछि हामीमा छुट्टै हौसला आएको थियो ।
केही समय अघि मात्रै भुकम्पमा परि घाईते हुनु भएकी राधा खत्रीको पीडा सुनेर आएका थियौं । हामीले वहांहरुलाई त्यहां गईदिन अनुरोध गर्यौं वहांहरु राजी हुनुभायो र संगै लिएर गयौं । देव्रे हात भाचिएको र ढाडको हाडमा चोट रहेको राधा खत्रीको पहिलो चरणको उपचारपछि धुलिखेल अस्पतालले घर फर्काई दिएको थियो त्यसपछि छटपटाएर बस्न बाध्य थियो ।
गांस र बासकै टुंगो नभईरहेको अवस्थामा जतिसुकै पीडा भएपनि उनलाई थप उपचारका लागि उनको श्रीमानले अन्यन्त्र लान सकिरहेको थिएन ।
चिकित्सकहरुको त्यो टोलीले त्यहा अन्य चार जनाको उपचार गर्न भ्याए, साथमा ल्याएको औषधी, सावुनहरु वितरण गरे र यस्तो अवस्थामा अपनाउनु पर्ने स्वास्थ्यका सावधानीहरुबारे जानकारी गराए । र आफुहरु धरानबाट १२ जनाको समुह सिन्धुपाल्चोक आएको र दुई स्थानमा स्वास्थ्य शिविर राखेकाले अन्य समस्याहरु भए शिविरमै आउन गाउलेलाई सुझाए ।
अप्रिय दृष्य
सिन्धुपाल्चोकको सडक छेउमा राहतको आशा गर्ने पीडितहरु समुह समुहमा भेट्न देख्न सकिन्छ । सेतो बस्त्रमा किरियापुत्री बस्नेहरु प्रसस्तै देख्न सकिन्छ । तर अधिकांशको गुनासो सरकारबाट राहत पाईएन भन्ने मात्रै सुनिन्छ । त्रिपाल नपाएको, खाद्यान्न सामग्री नपाएको परिवारहरु अझै भेटिने गरेको छ । मृतक परिवारमा शुद्धी कार्यका लागि खर्च अभाव रहेको गुनासो सम्म सुन्न पाईयो ।
कहां जान्छ राहत ?
जनगुनासाहरु आईरहेको भएपनि राहत सामग्री बोकेका सवारी साधनहरु प्रसस्तै मात्रामा सिन्धुपाल्चोक छिरिरहेको देखिन्छन् । देश तथा विदेशबाट राहत सामग्रीहरु संकलन भईरहेको र प्रभावित क्षेत्रमा आईरहेको प्रचार भईरहेको छ । त्यतिकै मात्रामा भण्डारण भईरहेको सञ्चार माध्यममहरुमा देखिएको छ । तर पीडितहरुको गुनासा सुन्दा र अवस्था देख्दा सबैलाई लाग्न सक्छ आखिर कहां जान्छ राहत ? राज्यले घोषणा गरेको मृतक परिवारलाई १ लाख ४० हजार रुपैया शुद्धी कार्य सकिनेवेलासम्म पीडितले किन पाईरहेको छैन ।
कहां छ समस्या ?
राहत सामग्री पर्याप्त आईरहेको भएपनि वितरण प्रणाली व्यवस्थापन गर्न नसक्दा गुनासोहरु आउने गरेको देखिएको छ । व्यवस्थापनकै कमजोरीका कारण कुनै स्थान वा पीडितले दोहोर्याई तेहेर्याई राहत पाएपनि कुनै स्थान वा व्यक्तिले एक पटकपनि नपाउने गरेको पाईएको छ । जसको शक्ति उसको भक्ति भन्ने उखान जस्तै सोझा सिधा पीडितहरु थप पीडित बन्दै जाने र टाठा बाठाहरु कम पीडित भएपनि राहत भने बढी लाने अवस्था देखिएको छ ।
के गर्दा राम्रो ?
पीडितहरुको लगत संकलन गरी पीडाको क्षतीका आधारमा सुचि तयार पार्नु पर्दछ । किन भने कतिपय स्थानमा राज्यका कुनैपनि निकाय नपुगेकाले त्यहांको क्षती र पीडितहरुको अवस्थामा राज्यसंग विवरण नभएको स्पष्ट देखिएको छ ।
त्यसैगरी राहतका सम्बन्धमा सरकारी तहबाट तथा अन्तराष्टिङय स्तरबाट आएका राहतलाई सरकारी स्तरबाटै वितरणका लागि योजना निर्माण गर्नु पर्दछ र देश तथा विदेशबाट निजिस्तरबाट आएका राहलाई समेत सरकारी विवरणका आधारमा आवश्यक स्थान तथा पीडितहरुलाई वितरण गर्नु पर्दछ ।
पीडितहरुको विवरण तथा राहत पाए नपाएको विवरण नहुदा निजि स्तरबाट आएका राहतहरु समेत एकै स्थानमा दोहोरिने गरेका छन् भने कतिपयले अहिलेसम्म पाउन नसकेको देखिन्छ ।
निर्माण मजदुरहरु उद्धारमा
१९ बैशाख काठमाण्डौं । निर्माण मजदुरहरुको संगठन क्युपेक नेपालले भुकम्पले भत्कीएका भग्नावशेष हटाउन समुह निर्माण गरी परिचालन गरेका छन् ।
बैशाख १६ देखि १८ गतेसम्म महानगरपालिकाका तथा आसपासका नगरपालिकाहरुमा पुगी उद्धार तथा भग्नावशेष सफाईमा सहयोग गरेको हो ।
नेपाल ट्रेड युनियन महासंघ जिफन्ट आवद्ध क्युपेक नेपालले गोंगबु, मनमैजु, ताहाचल, स्युचाटार, ईमाडोल र जैसीदेवलमा भत्कीएका घरहरुमा रहेका सामान निकालेका थिए भने भग्नावशेषमा रहेका ईटा, काठ तथा अन्य सामग्रीहरु व्यवस्थापन गरेको क्युपेक नेपालका केन्द्रीय अध्यक्ष नरनाथ लुईटेलले बताउनु भयो ।
क्युपेक नेपालको पहिचान सहितको ज्याकेट लगाएका समुह लगातार ३ दिन उद्धार तथा सरसफाईमा परिचालन भएको थियो ।
केन्द्रीय अध्यक्ष नरनाथ लुईटेलको नेतृत्वमा परिचालित समुहमा अन्य केन्द्रीय नेताहरु सहित २३ जना सहभागी थिए ।
देश संकटमा परेको वेला श्रमिकहरुपनि नागरिकको सहयोगमा जुट्न आवश्यक रहेकाले संगठन परिचालन गरिएको अध्यक्ष लुईटेलले बताउनु भयो ।
वहांले भन्नु भयो सुरक्षाकर्मीहरुसहित हामी निरन्तर उद्धार तथा भग्नावशेष व्यवस्थापनमा जुटीरहनेछौं ।
जिफन्टले आफ्ना सवै सदस्य संगठनहरुलाई आ आफ्नो स्थानबाट उद्धारको काममा लाग्न निर्देशन दिईसकेको छ ।
सोही अनुरुप नेपाल यातायात स्वतन्त्र मजदुर संगठन, समग्र उद्योग ट्रेड युनियन, युनिट्राभ, स्वरोजगार श्रमिक संघ, क्युपेक नेपाल, नेपाल स्वतन्त्र सफाई तथा कर्मचारी युनियन लगायतका संगठनहरु उद्धारमा परिचालन भईरहेको जिफन्टका महासचिव बिष्णु लम्सालले जानकारी गराउनु भयो ।
Subscribe to:
Posts (Atom)